Wykonywanie ocen oddziaływania na środowisko (6)

Uwagi wstępne

Informacje i wskazówki przedstawione poniżej mogą być pomocne osobom zaangażowanym w opracowanie dokumentacji, np. raportu OOS na etapie wyboru wariantu, analiz i porównań lokalizacji lub rozwiązań technicznych (rys. projektu budowlanego). Prace nad OOS powinny każdorazowo koncentrować się na sekwencji usystematyzowanych działań związanych z przewidywaniem oraz ocenianiem oddziaływań porównywanych wariantów. Przedstawione treści nie zawierają szczegółowych wskazówek lub porad dotyczących metod, technik prognozowania oraz oceniania oddziaływań. Prezentują natomiast pewne ogólne kwestie pomocne w zrozumieniu ram, które są charakterystyczne w procedurach OOS.

Określanie stanu środowiska

Znaczenie oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko określamy poprzez porównanie zmiany, przewidywanej realizacji i eksploatacji inwestycji ze stanem tego samego elementu środowiska bez inwestycji. Takimi przykładowymi elementami środowiska mogą być  zanieczyszczenie powietrza lub hałas w odniesieniu do rozbudowy trasy komunikacyjnej w mieście lub budowy nowej drogi ekspresowej (autostrady) między miastami. Porównując poziom hałasu lub zanieczyszczeń komunikacyjnych (NOx, węglowodory i inne) przed podjęciem decyzji oraz przy założonym poziomie natężenia ruchu pojazdów, możemy oszacować zmianę natężenia hałasu drogowego oraz stanu aerosanitarnego w otoczeniu planowanej inwestycji.

Jednakże tak oczywiste przedstawienie sposobu oszacowania zmian chwilowego „tła” nie zapewnia prawidłowego wyniku oceny. Chwilowy pomiar poziomu hałasu lub stężenia zanieczyszczeń powietrza nie odzwierciedla wszystkich aspektów wywołanych różnymi czynnikami. Poziom hałasu i zanieczyszczenie powietrza może zmieniać się np. w wyniku wzrostu liczby pojazdów, zmian w zagospodarowaniu, żywiołowej urbanizacji lub lokalizacji przemysłu. Dlatego, konieczna jest pewność, że po zrealizowaniu inwestycji, dla której wykonujemy OOS, nowy poziom hałasu i zanieczyszczeń będzie odpowiadał obowiązującym normom, które również mogą się zmieniać (np. aby poprawić warunki życia mieszkańców, można zaostrzyć normy imisyjne).

Aby uzyskać pewność spełniania odpowiednich norm należy w sposób możliwie dokładny analizować wszystkie informacje na temat stanu środowiska, od momentu planowania inwestycji, do jej pełnowymiarowego funkcjonowania. Żeby zrobić to, należy uwzględnić następujące czynniki:

• stan obecny,
• tendencje zmian (obecne i spodziewane),
• możliwe oddziaływania inwestycji istniejących i realizowanych,
• możliwe oddziaływania inwestycji, które mogą być zrealizowane przed rozpoczęciem inwestycji poddawanej OOS.

Jak widać, przy określaniu stanu środowiska istnieje wiele czynników niepewnych. Występują one w czasie podejmowania decyzji o planowanym przedsięwzięciu, ale w miarę awansowania procesu przygotowania oraz realizacji inwestycji, poziom niepewności zazwyczaj zwiększa się. Zatem raport OOS powinien informować zarówno o skali czynnika niepewności, jak również wyjaśniać przesłanki przyjętego rozumowania.

Charakterystyka oddziaływań

Zasadniczą częścią raportu OOS jest przewidywanie i ocena oddziaływań rozpatrywanych wariantów inwestycji. Istotne jest, aby najdokładniej odnosić się do najbardziej znaczących oddziaływań. Tam, gdzie to możliwe, oddziaływania powinny być szacowane w sposób ilościowy. Umożliwi to porównywanie wariantów między sobą oraz z sytuacją wyjściową (sprzed realizacji inwestycji).

Ilościowe określanie oddziaływań nie zawsze jest możliwe; w tych przypadkach stosuje się charakterystyki jakościowe (np. w odniesieniu do zmian krajobrazu). Oddziaływania są charakteryzowane/opisywane w odniesieniu do faz: realizacji, eksploatacji i likwidacji – podobnymi cechami.

Są to między innymi:

• Czas trwania. Jedne oddziaływania mogą być krótkotrwałe lub chwilowe, a inne trwać nawet po zakończeniu eksploatacji inwestycji (np. oddziaływania radiologiczne elektrowni jądrowej).
• Odwracalność. Niektóre zamiany środowiska, po usunięciu przyczyny, mogą w sposób samoistny powodować powrót do stanu pożądanego (w sposób naturalny lub z udziałem człowieka). Wówczas rekultywacja jest łatwiejsza.
  W wyniku zmian nieodwracalnych może natomiast nastąpić bezpowrotna utrata zasobu (np. cennego lub wrażliwego siedliska).
• Szkodliwość. Nie wszystkie oddziaływania są szkodliwe, niektóre mogą mieć pozytywny charakter. Każde oddziaływanie wymaga jednoznacznego określenia charakteru oraz stopnia/poziomu szkodliwości lub korzyści. Należy również określić rozmiar szkodliwości, np. wielkością powierzchni wylesień lub liczbą ludności narażonej na ponadnormatywny hałas.
• Prawdopodobieństwo. Nie wszystkie oddziaływania występują z takim samym prawdopodobieństwem. Tam, gdzie jest to możliwe, należy określić prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływania z uzasadnieniem takiego oszacowania.
• Przestrzenny zasięg zmian. Dla każdego oddziaływania należy określić przybliżony jego zasięg – obszar oddziaływania. Dotyczy to sytuacji, kiedy np. hałas drogowy oddziaływuje na mieszkańców sąsiednich budynków , ale również sytuacji, gdy ścieki z fabryki rzeką trafiają do morza i mogą zagrozić pewnym gatunkom fauny morskiej.
• Przestrzenny rozkład oddziaływań. Oddziaływania na środowisko zazwyczaj analizowane są oddzielnie, ale raport OOS w miarę możliwości powinien przedstawiać łączne skutki planowanego przedsięwzięcia. Należy zwrócić uwagę  na fakt, że zmiany nie będą rozłożone równomiernie w czasie i w przestrzeni.

Interakcje inwestycji z otoczeniem

W zależności od rodzaju i skali planowanego przedsięwzięcia oraz jego lokalizacji mogą występować niekorzystne interakcje inwestycji z otoczeniem, np. zabudowa hydrotechniczna portu może z czasem zakłócić ruch rumowiska, co będzie skutkować erozją brzegu morskiego. Wielu nowym inwestycjom towarzyszą inne inwestycje warunkujące ich realizację lub funkcjonowanie. Budowa autostrady  może wymagać uruchomienia kopalni żwiru, a budowa fabryki nawozów – realizacji gazociągu, linii elektroenergetycznych oraz drogi dojazdowej.

W zależności od rodzaju przedsięwzięcia należy uwzględniać i oceniać potencjalne skutki społeczne, zdrowotne i ekonomiczne.

Środki łagodzące

Sporządzanie raportu oraz proces OOS mają charakter długofalowy, niekiedy nawet rozciągnięty na wiele lat. Dotyczy to m.in. środków łagodzących, o których autorzy raportu OOS od wczesnych etapów mogą konsultować się z projektantami lub inwestorem. Zidentyfikowanie istotnych niekorzystnych oddziaływań powinno prowadzić do ich ograniczania do akceptowalnego poziomu. W ramach awansowania raportu OOS, przy porównywaniu wariantów, można również rozważać różne sposoby mitygowania niekorzystnych oddziaływań w fazie realizacji i w fazie eksploatacji inwestycji. Podejmowane działania łagodzące powinny się koncentrować na oddziaływaniach istotnych. Podstawowe działania łagodzące można pogrupować w następujący sposób:

• eliminowanie – np. poprzez rezygnację z rozwiązań mogących powodować lub zwiększać ryzyko poważnych awarii przemysłowych,
• zapobieganie niekorzystnym oddziaływaniom lub ich łagodzenie, np. poprzez ograniczenie zasięgu przestrzennego oddziaływań akustycznych ekranami przy autostradzie,
• rekultywacja i restytucja służy naprawianiu skutków niekorzystnych oddziaływań,
• kompensacja przyrodnicza polega na odtwarzaniu zasobów lub tworzeniu środowisk zastępczych,
• zalecenia eksploatacyjne, np. poprzez wyeliminowanie operacji lotniczych w godz. 23.00-05.00,
• maksymalizowanie oddziaływań korzystnych, np. poprzez skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej oraz energii cieplnej na potrzeby komunalne.

Monitoring

Monitoring ma szczególne znaczenie, jeżeli zezwala się na realizację inwestycji
ze względu na spodziewane korzyści, a zawsze występuje pewien poziom niepewności co do skali i znaczenia jednego lub większej liczby szkodliwych oddziaływań.

W przypadku istniejącej inwestycji występują trzy funkcje monitoringu:

• monitoring zgodności z normami (np. koncentracji zanieczyszczeń w powietrzu,
  w wodzie,
• monitoring oddziaływań (skala i zasięg zmian w środowisku wywołanych inwestycją),
• monitoring łagodzenia (sprawdzenie skuteczności działań łagodzących).

W procesie OOS najważniejsze są monitoring oddziaływań oraz monitoring łagodzenia, sprawdzający skuteczność zastosowanych środków.