Strategiczne oceny oddziaływania na środowisko

Koncepcja ocen strategicznych

        Na świecie funkcjonują różne systemy ocen środowiskowych w tym tzw. strategiczne oceny oddziaływania na środowisko (SOOS) (ang. Strategic Environmental Assessment – SEA). Analizując ich modele, można wyróżnić dwa zasadnicze podejścia. Pierwsze, które zrealizowały bądź zrealizuje większość krajów, polega na naturalnej ewolucji i rozwoju systemu ocen - od projektów pojedynczych inwestycji do ogólniejszych ujęć programów rozwojowych. Takie podejście można określić jako wdrażanie rozwoju zrównoważonego od ujęć szczegółowych do ujęć ogólniejszych, czyli budowy systemu od dołu. Odwrotne podejście jest w przypadku drugiego modelu. W tym przypadku oceny strategiczne odgrywają kluczową rolę w realizacji koncepcji rozwoju zrównoważonego. Takie podejście jako pierwszy kraj w świecie zrealizowała Holandia.

Korzyści wynikające z SOOS

        Skutecznie przeprowadzona ocena strategiczna stanowi instrument wczesnego ostrzegania przed potencjalnymi zagrożeniami środowiskowymi o znacznej skali lub zasięgu oraz skutkami skumulowanymi. SOOS może być zdefiniowana jako „sformalizowany, systemowy i kompleksowy proces oceny skutków środowiskowych polityk, planów i programów oraz ich wariantów, łącznie z opracowaniem pisemnego raportu zawierającego wnioski z tej oceny oraz wykorzystania tych wniosków w publicznym procesie podejmowania decyzji”. Polityki, plany i programy (PPP) tworzą hierarchiczną strukturę dokumentów strategicznych o specyficznych oddziaływaniach środowiskowych, a więc i specyficznych metodach oceny tych oddziaływań.

Ogólnie można powiedzieć, że SOOS mają istotne znaczenie dla wspierania:

• rozwoju zrównoważonego,
• procesów podejmowania decyzji,
• ocen środowiskowych projektów (OOS).
• SOOS może skutkować różnymi korzyściami dla środowiska; są to np.:
• integracja celów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych w tworzeniu polityk, planów i programów,
• zrównanie kryteriów opłacalności ekonomicznej i wykonalności technicznej z kryteriami ochrony środowiska,
• identyfikacja tych rodzajów PPP, które wywierają znaczący wpływ na środowisko (np. przemysł wydobywczy, gospodarowanie odpadami, transport),
• możliwości wariantowania rozwoju danego sektora gospodarki,
• zmiany PPP (np. zmiany polityki sektora gospodarki surowcowej),
• całościowe monitorowanie zmian,
• optymalizacja zarządzania i zużycia zasobów środowiska,
• usprawnienie procesu konsultacji społecznych,
• określenie zestawu „typowych” środków łagodzących dla takich działań jak np. budowa dróg i  autostrad

Aspekty metodyczne

        Kompleksowość podejścia w SOOS powinna polegać między innymi na:

• etapowej procedurze postępowania,
• traktowaniu środowiska jako złożonego systemu przyrodniczego,
• uwzględnienia wszystkich elementów środowiska i koncentracji na najważniejszych,
• rozważeniu wszystkich potencjalnych wpływów, określenia ich znaczenia i wyborze najistotniejszych,
• uzasadnieniu wyboru wariantu preferowanego.

Systemowe ujęcie SOOS może być zagwarantowane dzięki schematowi postępowania, który powinien umożliwiać elastyczne podejście, wynikające ze specyfiki konkretnej oceny.

Sekwencja działań podana poniżej charakteryzuje możliwy sposób podejścia do oceny dowolnego PPP.

1.    Opis projektu polityki, programu lub planu

2.    Screening - zakwalifikowanie projektu dokumentu PPP do przeprowadzenia SOOS

3.    Sformułowanie celu PPP w odniesieniu do celów ochrony środowiska

4.    Scoping - ustalenie skali i zakresu procesu SOOS obejmującego między innymi:

- identyfikację rozwiązań wariantowych,

- identyfikację głównych zagrożeń środowiskowych,

- identyfikację bazy informacji o środowisku,

- określenie poziomu szczegółowości badań i analiz środowiskowych,

- określenie zaleconych metod możliwych do zastosowania na kolejnych etapach SOOS,

- identyfikację i włączenie w proces SOOS zainteresowanych stron (instytucje, organizacje społeczne, administracja, samorządy),

5.    Analiza stanu istniejącego środowiska, które może podlegać negatywnym wpływom, pochodnym wdrożenia PPP,

6.    Prognoza i ocena głównych oddziaływań powodowanych wdrożeniem PPP na poszczególne elementy środowiska,

7.    Ocena porównawcza wariantów PPP pod kątem wielkości i znaczenia potencjalnych oddziaływań na środowisko,

8.    Określenie działań i środków minimalizujących niekorzystne oddziaływania środowiskowe,

9.    Zintegrowanie wniosków i rekomendacji SOOS z ogólną oceną projektu PPP,

10.  Sporządzenie raportu SOOS (czytelność, kompleksowość), publiczny przegląd (reprezentatywność konsultacji). Uzupełnienia raportu SOOS,

11.  Decyzja dotycząca wdrożenia PPP.

12.  Wdrożenie/realizacja PPP,

13.  Monitoring skutków wdrożenia PPP.