Obszary NATURA 2000 w OOS – wybrane aspekty

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 stanowi największą skoordynowaną sieć obszarowej ochrony przyrody chronionych na świecie, licząc ponad 26 tys. wyznaczonych dotąd obszarów oraz ok. 18% powierzchni Unii Europejskiej w dziewięciu regionach biogeograficznych. Sieć ta została powołana w celu ochrony najcenniejszych siedlisk oraz miejsc rozrodu i odpoczynku rzadkich i zagrożonych gatunków. Natura 2000 obejmuje wszystkie kraje Unii Europejskiej, a granice obszarów wykreślone są zarówno na lądzie, jak i na morzu.

        System obszarów stanowiących tę spójną funkcjonalnie sieć umożliwia realizację założeń polityki ochrony zasobów przyrodniczych na terenie Unii Europejskiej.  Zgodnie
z założeniami Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej, które leżą u podstaw tego systemu, wyznaczane są specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) oraz obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO). Obszary te są niezależne od siebie; mogą się wzajemnie przenikać
(co najmniej częściowo pokrywać).

        Obowiązek wyznaczania obszarów Natura 2000 dotyczy wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Kraje wyznaczają proponowane obszary zgodnie z precyzyjnymi przyrodniczymi kryteriami naukowymi (odnoszącymi się do cech siedliskowych, ekologicznych, w tym np. populacyjnych). Procedura doprowadzania do zatwierdzenia obszarów (m.in. poprzez ewaluację i stwierdzanie kompletności) przez Komisję Europejską różni się dla obu ich typów. Dla każdego wyznaczanego obszaru Natura 2000 powstaje specjalna dokumentacja, która składa się z tzw. Standardowego Formularza Danych (SDF) i map cyfrowych. W dokumentacji tej zawarte są najistotniejsze informacje o obszarze (dane geograficzne, dane o typach siedlisk przyrodniczych i gatunkach tzw. „naturowych” oraz ich charakterystyki, dane o zagrożeniach itd.). Dla obszarów Natura 2000 opracowuje się plany ochrony lub plany zadań ochronnych, w których określa się m.in. zagrożenia dla gatunków i siedlisk naturowych czy wskazuje się działania, które należy podjąć w celu poprawy kondycji danego gatunku lub siedliska.

        Granice obszarów Natura 2000, jako granice form ochrony przyrody nie mogą być zmieniane w procesie planowania przedsięwzięć ani w ramach dostosowywania do oczekiwań społecznych czy ekonomicznych. Jednak, na etapie formułowania planów ochrony lub planów zadań ochronnych dla konkretnych obszarów, a następnie na etapie ich funkcjonowania uwzględniane są lokalne uwarunkowania o takim charakterze. Komunikacja społeczna stanowi ważną część procesu zarządzania obszarami Natura 2000 i jest zagwarantowana przez ustawę. Komunikacja ta (m.in. umożliwienie dostępu do informacji, konsultacje i podawanie do publicznej wiadomości informacji o podejmowanych decyzjach) dotyczy zarówno zatwierdzania planów zarządzania obszarami Natura 2000, jak i ocen oddziaływania na nie. Plan zadań ochronnych dla Natury 2000 sporządzany jest na okres 10 lat, a plan ochrony dla obszaru lub jego części ustanawiany jest na okres 20 lat.

        Natura 2000 nie stanowi systemu zbliżonego do formy ścisłej ochrony (tak jak to jest w przypadku ochrony rezerwatowej, która może wykluczać wszelkie formy działalności człowieka). Ze względu na rozmiary obszarów, Natura 2000 może jednak obejmować mniejsze obszary ochrony o różnym krajowym statusie. Ma to konkretne konsekwencje wpływające na zasady zarządzania obszarem bądź jego częścią objętą inną, krajową formą ochrony. Generalnie, mimo pewnych potencjalnych ograniczeń w zakresie inwestycji na obszarach Natura 2000, ich ustanowienie może nieść ze sobą korzyści nie tylko przyrodnicze. Obszary te mogą stanowić obiekt lokalnego rozwoju i dochodu, np. w zakresie turystyki,  dopłat dla właścicieli prywatnych gruntów, szans na pozyskanie dofinansowań przez samorządy i in.

Funkcjonowanie wszystkich obszarów Natura 2000 opiera się na trzech kluczowych obowiązkach, tj.:

- obowiązku zapobiegania wszelkim pogorszeniom,

- obowiązku aktywnej ochrony,

- obowiązku oceny.

  Zgodnie z ostatnim z tych założeń, każdy plan lub przedsięwzięcie, które potencjalnie mogłoby wpływać na obszar Natura 2000, musi być ocenione pod kątem tego wpływu. Jednocześnie, nie można zezwolić na realizację przedsięwzięcia, którego wpływ na obszar Natura 2000 byłby znacząco negatywny. W wyjątkowych przypadkach jednak, mimo znaczącego negatywnego wpływu przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. Taka sytuacja może mieć miejsce,  jeśli realizacja przedsięwzięcia wynika z nadrzędnego interesu publicznego, nie ma możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych oraz zapewni się działania kompensacyjne. Powyższe kwestie reguluje ściślej Dyrektywa Siedliskowa.

   Kontekst Natury 2000 pojawia się także w ramach regulacji związanych ze strategiczną OOS. Podlegają jej bowiem np. projekty polityk, strategii, planów lub programów, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000, jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony