![]() |
MaÅ‚a, ciemna salka z oknami tylko na korytarz. Pomimo klimatyzacji dosyć ciepÅ‚o. Dwa rzutniki, pracujÄ…ce bez przerwy kolejnÄ… godzinÄ™, nagrzaÅ‚y dostatecznie powietrze. W Å›rodku sześć osób. I, co zaskakujÄ…ce dla tego osobliwego spotkania, cisza. Dwie lub trzy minuty ciszy. KtoÅ› obcy, patrzÄ…c z zewnÄ…trz, od razu wyczuÅ‚by panujÄ…ce tam napiÄ™cie. Wiedzeni ciekawoÅ›ciÄ… zapytacie pewnie, o jakiej scenie mowa?
Nie jest to scena z filmu, a sytuacja, która miaÅ‚a miejsce i której osobiÅ›cie doÅ›wiadczyÅ‚em. Dotyczy jednej z sesji analizy HAZOP[i], którÄ… prowadziÅ‚em. Temat wydawać by siÄ™ mogÅ‚o dość prosty. Projekt niewielkiej modernizacji instalacji produkcyjnej. Celem optymalizacja procesu. Zatem skÄ…d ta nagÅ‚a cisza? Otóż rozpatrujÄ…c standardowo jedno z odchyleÅ„ procesowych zidentyfikowaliÅ›my scenariusz awaryjny, który doprowadzić mógÅ‚ do katastrofy. I to dosÅ‚ownie, gdyż w wyniku takiego zdarzenia zniszczeniu ulegÅ‚aby caÅ‚a instalacja, a wiele osób mogÅ‚oby zginąć. W zasadzie na tego typu analizie nie jest to nic szczególnego. Takich scenariuszy znaleźć można zazwyczaj wiele. Nie budzÄ… zbyt dużych emocji, gdyż zdecydowanej wiÄ™kszoÅ›ci z nich można z dużą dozÄ… prawdopodobieÅ„stwa uniknąć. Na przykÅ‚ad poprzez zastosowanie różnego rodzaju rozwiÄ…zaÅ„ zwiÄ™kszajÄ…cych bezpieczeÅ„stwo. MówiÄ…c fachowo: Å›rodków redukcji ryzyka. Ale w przytoczonym przypadku byÅ‚o inaczej. Nie byÅ‚o zabezpieczeÅ„, a co gorsza, nie można byÅ‚o nic nowego i skutecznego zaproponować. OkazaÅ‚o siÄ™, że wprowadzona modyfikacja pod kÄ…tem optymalizacji byÅ‚a bardzo dobra, ale dla bezpieczeÅ„stwa fatalna. Jak ta historia siÄ™ skoÅ„czyÅ‚a? Po wymownej chwili ciszy i konsternacji przerwano analizÄ™, zwoÅ‚ano konsylium specjalistów i podjÄ™to decyzjÄ™ o usuniÄ™ciu spornego kawaÅ‚ka rurociÄ…gu z projektu.
WÅ‚aÅ›nie po to wykonujemy analizy bezpieczeÅ„stwa procesowego. Podobnych przypadków z życia, osoba, taka jak ja, mogÅ‚aby przytoczyć znacznie wiÄ™cej. Niezależnie, czy jest to etap koncepcji, projektu wstÄ™pnego, projektu wykonawczego czy też badamy już dziaÅ‚ajÄ…cy organizm. WszÄ™dzie tam analizy, o których w tym artykule mowa, mogÄ… być potężnym narzÄ™dziem do weryfikacji zaÅ‚ożeÅ„ zarówno pod kÄ…tem pracy instalacji i jej obsÅ‚ugi, ale także ze wzglÄ™du na bezpieczeÅ„stwo. Pod kÄ…tem ochrony życia i ludzi, ale nie tylko. Patrzymy na bezpieczeÅ„stwo Å›rodowiska, badamy możliwe straty finansowe, a nawet utratÄ™ reputacji. WydajÄ…c, na wstÄ™pnych etapach, promil kwoty zarezerwowanej dla caÅ‚ego projektu, unikamy kosztownych błędów w dalszych fazach (szczególnie we wdrożeniu i późniejszej eksploatacji). Niekiedy nawet wiÄ™cej niż bardzo kosztowych.
W tym miejscu zadam jeszcze jedno pytanie. Jakie stwierdzenie najczęściej sÅ‚yszy osoba prowadzÄ…ca analizy bezpieczeÅ„stwa? Dla podpowiedzi, szczególnie dotyczy to analiz przeprowadzanych na eksploatowanych już instalacjach. Odpowiedź brzmi mniej wiÄ™cej tak:
„DotÄ…d nic takiego siÄ™ nie wydarzyÅ‚o”
Miejmy świadomość, że brak wystąpienia pewnych zdarzeń awaryjnych nie oznacza, że one nie mogą się pojawić. Gorzej, to oznacza, że prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest coraz większe. Taka świadomość jest niezmiernie pożądana. Wiedząc jakie ryzyko niesie ze sobą praca układu technicznego możemy się zawczasu przygotować i wdrożyć rozwiązania adekwatne do potrzeb.
Ale jak wykonać taką analizę?
Najczęściej siÄ™gamy do rozwiÄ…zaÅ„ znanych i lubianych. W polskim przemyÅ›le najbardziej rozpowszechnionym typem analizy jest HAZOP. Metoda dajÄ…ce dość dobre wyniki przy relatywnie optymalnych nakÅ‚adach finansowych i czasowych. Ale nie samymi analizami HAZOP stoi bezpieczeÅ„stwo procesowe. Mamy przecież do dyspozycji szereg innych metodologii, które w pewnych sytuacjach mogÄ… siÄ™ sprawdzić o wiele lepiej. Upieranie siÄ™ na analizie HAZOP dla projektu w fazie koncepcji byÅ‚oby dyskusyjnym podejÅ›ciem. Przecież na tym etapie dysponuje siÄ™ zazwyczaj pewnym ograniczonym zbiorem dokumentacji i danych niezbÄ™dnych do przeprowadzenia analizy.
Znacznie lepiej użyć w tym momencie analizy typu HAZID[i] albo Co-Jeżeli[ii]. I sprawdzić przy okazji czy np. proponowana lokalizacja inwestycji rzeczywiÅ›cie pod kÄ…tem bezpieczeÅ„stwa jest najrozsÄ…dniejsza. Po drugiej stronie bieguna mamy metody, dla których należy dysponować potężnym zestawem danych wsadowych. Mowa to np. o analizach typu FTA[iii], FMEA[iv] czy jeszcze lepiej FMECA[v]. Tutaj każdy scenariusz awaryjny rozebrać można na czynniki pierwsze i zbadać ciÄ…gi przyczynowo-skutkowe. I skorelować jeszcze z probabilistykÄ…. SÄ… też metody nakierowane na ocenÄ™ ryzyka. Metoda LOPA[vi] jest tego dobrym przykÅ‚adem. CzÄ™sto stosujemy jÄ… jako uzupeÅ‚nienie badania HAZOP. Dla wybranych scenariuszy wykonuje siÄ™ bardziej dokÅ‚adnÄ… analizÄ™ i ocenÄ™ ryzyka, biorÄ…c pod uwagÄ™ model warstw zabezpieczeÅ„. AnalizÄ™ LOPA stosuje siÄ™ także czÄ™sto w kontekÅ›cie okreÅ›lania wymagaÅ„ SIL. Ale o bezpieczeÅ„stwie funkcjonalnym napiszÄ™ inny artykuÅ‚. |
![]() |
PrzyszedÅ‚ czas na konkluzje…
Jak widzicie narzÄ™dzi jest wiele. Najważniejsze, żeby z nich korzystać i wiedzieć jak to robić. PracujÄ…c w ASE Sp. z o.o. i Eko-Konsult Sp. z o.o. przy prawie 200 analizach bezpieczeÅ„stwa, w zasadzie w każdej wiÄ™kszej branży przemysÅ‚u, mamy już ugruntowanÄ… opiniÄ™ na ten temat. Na pewno liczy siÄ™ zebrane doÅ›wiadczenie, które pozwala nie tylko sprawnie przeprowadzić klienta przez caÅ‚y proces zwiÄ…zany z analizÄ…. Umożliwia także Å‚agodzenie spornych spraw, które na analizach siÄ™ pojawiajÄ…. A konflikty interesów rzadko nie wystÄ™pujÄ…, w proces zaangażowane sÄ… przecież różne strony: inwestor, nadzór, projektant, dostawca, koÅ„cowy użytkownik, itd. Wykonać dobrÄ… analizÄ™ zagrożeÅ„ to niewÄ…tpliwie sukces, który zwróci siÄ™ z nawiÄ…zkÄ…. Wykonać analizÄ™ i pogodzić wszystkie strony majÄ…c na uwadze zawsze bezpieczeÅ„stwo na pierwszym miejscu, to podwójny sukces. A jeÅ›li dobrnÄ™liÅ›cie do tego miejsca czytajÄ…c artykuÅ‚, wszystkim Wam podwójnych sukcesów życzÄ™.
ZakÅ‚adam, że wiÄ™kszość z Was zna historiÄ™ platformy wiertniczej Deepwater Horizon, a w zasadzie katastrofy, która miaÅ‚a miejsce 10 lat temu. Ale prawdopodobnie nie wszyscy z Was wiedzÄ…, że dokÅ‚adnie w tym samym dniu na tej platformie, oficjele wrÄ™czali zaÅ‚odze nagrody. W zasÅ‚udze za Å›wietny, siedmioletni okres bez poważniejszej awarii, która spowodowaÅ‚aby przestój procesu wydobycia. KilkanaÅ›cie godzin później 11 osób z zaÅ‚ogi nie żyÅ‚o, a niedÅ‚ugo potem Å›wiat obiegÅ‚y zdjÄ™cia obrazujÄ…ce skalÄ™ awarii i skażenia Å›rodowiska.
Autor: Tomasz Barnert
[i] HAZOP (ang. Hazard and Operability Study) – analiza zagrożeÅ„ i zdolnoÅ›ci operacyjnych. WiÄ™cej szczegóÅ‚ów znajdziesz w normie PN-EN 61882.
[ii] HAZID (ang. Hazard Identification) – analiza identyfikacji zagrożeÅ„ (czasem nazywana też wstÄ™pnÄ… analizÄ… zagrożeÅ„)
[iii] Co-Jeżeli (and. What-If) – analiza zagrożeÅ„ w postaci listy pytaÅ„ Co siÄ™ stanie JeÅ›li jakiÅ› czynnik ryzyka wystÄ…pi
[iv] FTA (ang. Fault Tree Analysis) – analiza drzew błędów/uszkodzeÅ„
[v] FMEA (ang. Failure Mode and Effects Analysis) – analiza rodzajów i skutków błędów/uszkodzeÅ„
[vi] FMECA (ang. Failre Mode, Effects and Criticality Analysis) – analiza rodzajów, skutków i krytycznoÅ›ci błędów/uszkodzeÅ„
[vii] LOPA (ang. Layers of Protection Analysi) – analiza warstw zabezpieczeÅ„, w Polsce propagowana jako AWZ